Polska pomoc Żydom to fenomen w świecie.

Niemcy nigdy nie ukarali nikogo za zamordowanie Polaków ukrywających Żydów. Tak naprawdę zbrodniarze zostali ochronieni przez swoje państwo.

W debacie Ulmowie, Kowalscy Kosiory – heroizm codzienny udział wzięli prof. MAGDALENA GAWIN (DYREKTOR INSTYTUTU PILECKIEGO), MACIEJ PAWLICKI (REŻYSER, PRODUCENT), prof. JAN ŻARYN (DYREKTOR IDMN), DARIUSZ WALUSIAK (REŻYSER, HISTORYK, DOKUMENTALISTA), MARIUSZ PILIS (REŻYSER), dr MATEUSZ SZPYTMA (ZASTĘPCA PREZESA IPN). Moderator JAN RUMAN

„Pomoc Żydom była powszechna, czasem jednego Żyda ratowało nawet czterdziestu Polaków. Potrafimy być bohaterami i tchórzami, jesteśmy ludzi upadającymi i wznoszącymi się” – mówił prof. Jan Żaryn. „Ale jest też jeden fenomen tej pomocy, niespotykany w skali świata – oprócz pomocy indywidualnej, była też pomoc instytucjonalna! Rząd dawał konkretną pomoc, miał przewidziany budżet, nigdzie indziej tego nie było”.

Maciej Pawlicki opowiedział o Stelli, Żydówce o której nakręcił film. Ona stworzyła szczegółową listę osób – 79 nazwisk, którym zawdzięczała życie. W Yad Vashem przestali przyjmować jej wnioski, ale udało jej się uhonorować 24 Polaków. Mówiono też o metodyce honorowania przez Yad Vashem, że to nie jest tak, że było tylko 7 tysięcy „Sprawiedliwych”, bo prostu inni nie spełnili warunków. To nie jest tak, że Żydzi kwestionują nasze liczby, ale oni znają też pojęcie „Ratujący”, nie musimy się kryć z tymi wyliczeniami.

Jan Ruman wspomniał, że Markowa miała szczęście, bo znalazł się historyk, który to udokumentował. Wywołany do odpowiedzi wiceprezes IPN Mateusz Szpytma powiedział, że można powiedzieć, iż pomoc udzielana przez Polaków była powszechna, ale nie masowa – Żydów ratowano we wszystkich grupach społecznych. Przywołał też publikację pod redakcją Tomasza Domańskiego i Alicji Gontarek „Stan badań nad pomocą Żydom na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką – przegląd piśmiennictwa”. Naukowcy przebadali wszystkie województwa i efektem ich ustaleń było to, że jesteśmy dopiero na początku drogi we wszystkim – badaniach, ustaleniach realiów, pracach naukowców. „Historia polski i okupacji jest tak bogata i jest tak wiele rzeczy do ustalenia, że same instytuty nie dadzą rady, muszą się za to wziąć lokalni historycy” – mówił Szpytma.

Magdalena Gawin opowiedziała o programie „Zawołani po imieniu” i jego początkach, kiedy nawet wojsko nie chciało przyjechać na uroczystości. „Teraz to się zmieniło. Upamiętniamy, odszukujemy rodziny. W wielu miejscach już byliśmy i wiem, że najgłębszą motywacją ludzi z prowincji była bardzo głębokie chrześcijaństwo. Muszę też powiedzieć o bardzo ważnej sprawie – Niemcy nigdy nie ukarali nikogo za zamordowanie Polaków ukrywających Żydów. Po wojnie ci ludzie byli często policjantami, tak naprawdę zbrodniarze zostali ochronieni przez swoje państwo.

Mariusz Pilis reżyser filmu „Historia jednej zbrodni”, opowiadającego o policjancie, który zamordował Ulmów, stwierdził, że dyskusji należy się refleksja, co niesie ze sobą historia Ulmów –  to nasza historia, historia pomordowanych Żydów jest historią żydowską, zbrodniarzy niemieckich jest historią niemiecką. Cały czas mamy problem z równorzędnym dyskursem z innymi krajami świata o tym, kto jaką rolę pełnił. W historii „Zielonej granicy” widzimy jak bardzo media mogą oddziaływać na ludzi. Warto dodać, że Niemcy o holokauście zaczęli rozmawiać na serio dopiero po filmie hollywoodzkim „Wybór Zofii” – dodał Pilis.